Gënjeshtra i ka këmbët e shkurtra! Jo Kaq e Thjeshtë!Nje këndvështrim nga neuro-shkenca

Nga Fatjona R. Lubonja Ed.D

Education/Neuroscience/Behavior

Të thuash të vërtetën është një normë shoqërore pothuajse universale. Po kështu, gënjeshtra dënohet në shumicën e shoqërive. Shkeljet e vërtetuara ose të dyshuara të normës për të thënë të vërtetën, veçanërisht në formën e gënjeshtrave, konsiderohen gjerësisht si antisociale që sjellin dëmtime të rënda në reputacionin e autorit të tyre. Pavarësisht këtyre përpjekjeve, megjithatë, dihet pak për themelet biologjike ne sjelljen e “gënjeshtrës”.

Rezultatet nga imazhet e rezonancës magnetike që krahasojnë strukturat e trurit tregojnë aktivitet me më shumë lëndë e bardhë që nënkupton më shumë lidhje nervore dhe mund të lehtësojë sjelljen “gënjeshtër” (Holden, C. 2005). Ky rrugëtim përzgjatur e bën sjelljen  “gënjeshtër” më të vështirë sesa të thuash të vërtetën. Më thjesht mund të shpjegohet që aktiviteti i pjesëve të trurit për të formuar një “gënjeshtër” është më e gjërë duke aktivuar edhe pjesë të panevojshme për atë sjellje (Proverbio. M., et. al,. 2013).

Sjellja “gënjeshtër” është më komplekse dhe e ndryshme në të gjithat rastet dhe individët, duke ju referuar faktit biologjik, psikologjik, social dhe kulturor. Aftësia për të gënjyer është një aftësi komplekse mendore që kërkon jo vetem aftësinë për të aktivuar një rrugëtim jo të vërtetë “genjeshter”, por në të njëjtën kohë duhet të ndaloj informacionin e “vërtetë”.  Në referim the studimeve (Wibral, D, et. al., 2012; Sindermann, C et., al 2020), testosteroni dhe hypothalamic oxytocin, diskutohet se luan një rol në sjelljen e “gënjeshtrës” (Bos, A. et. al., 2010). Disa studime neuroimaging kanë zbuluar rolet vendimtare të korteksit frontal paraballor dhe inferior si dhe të korteksit cingulues anterior në monitorimin e konfliktit midis të “vërtetës” dhe “gënjeshtrës”, frenimin i aktivitetit konkurrues, kujtesën e punës, dhe rregullimin e zgjimit (Sinderman, C., et. al., 2020). 

Sjellja “genjeshter” mund te kete nje ndryshim midis moshave nga femijeria tek te rriturit. Për shkak se proceset si kontrolli kognitiv dhe kujtesa ndikohen gjatë gjithë jetëgjatësisë, është e rëndësishme të merret parasysh se mosha mund të jetë një moderator në efektet që “gënjeshtra” ka në kujtesë (Paige, L. E., Fields, E. C., & Gutchess, A. 2019). 

Fatjona R. Lubonja Ed.D.  është studiuese / autore e shumë shkrimeve dhe ka studiuar Neuroshkencë, Education & Behavior në Columbia University, në New York. #fatjonalubonja

www.fatjonalubonja.com

Holden, C. (2005). A lying matter. Science, 310(5746), 227. https://doi.org/10.1126/science.310.5746.227d

Eisenegger, C., Naef, M., Snozzi, R., Heinrichs, M., & Fehr, E. (2009). Prejudice and truth about the effect of testosterone on human bargaining behaviour. Nature, 463, 356–359. https://doi.org/10.1038/nature08711

Bos, P. A., Terburg, D., & van Honk, J. (2010). Testosterone decreases trust in humans. Proceedings of the National Academy of Sciences, 107(22), 9991–9995. https://doi.org/10.1073/pnas.0911700107

Sindermann, C., Luo, R., Becker, B., Kendrick, K. M., & Montag, C. (2020). The role of testosterone in the relationship between honesty-humility and self-reported behavior. Brain and Behavior, 10(2), e01518. https://doi.org/10.1002/brb3.1518

Proverbio, A. M., Vanutelli, M. E., & Adorni, R. (2013). Can you catch a liar? How negative emotions affect brain responses when lying or telling the truth. PLOS ONE, 8(3), e59383. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0059383

Paige, L. E., Fields, E. C., & Gutchess, A. (2019). Influence of age on the effects of lying on memory. Brain and Cognition, 133, 42–53. https://doi.org/10.1016/j.bandc.2018.10.002

Wibral, M., Dohmen, T., Klingmüller, D., Weber, B., & Falk, A. (2012). Testosterone administration reduces lying in men. PLOS ONE, 7(10), e46774. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0046774